ЁЯМЮ рдЬोрдзрдкुрд░ рдЬिрд▓ा рджрд░्рд╢рди - Rajasthan Study
рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рд╕्рдЯрдбी

ЁЯМЮ рдЬोрдзрдкुрд░ рдЬिрд▓ा рджрд░्рд╢рди

 

ЁЯМЮ рдЬोрдзрдкुрд░ рдЬिрд▓ा рджрд░्рд╢рди



рдЬोрдзрдкुрд░, рдЬिрд╕े “рд╕ूрд░्рдп рдирдЧрд░ी” рдФрд░ “рдм्рд▓ू рд╕िрдЯी” рдХे рдиाрдо рд╕े рдЬाрдиा рдЬाрддा рд╣ै, рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдХा рдПрдХ рдРрддिрд╣ाрд╕िрдХ, рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдФрд░ рд╢ैрдХ्рд╖िрдХ рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдЬिрд▓ा рд╣ै। рдпрд╣ाँ рдХी рд╕्рдеाрдкрдд्рдп, рд▓ोрдХрд╕ंрд╕्рдХृрддि, рдорд╣рд▓‑рдХिрд▓े, рдФрд░ рдмोрд▓िрдпाँ рдЗрд╕े рдФрд░ рднी рдЕрдиोрдЦा рдмрдиाрддे рд╣ैं।


ЁЯУН рднौрдЧोрд▓िрдХ рд╕्рдеिрддि

  • рдЕрдХ्рд╖ांрд╢‑рджेрд╢ांрддрд░: 26.2389° N, 73.0243° E

  • рдХ्рд╖ेрдд्рд░рдлрд▓: рд▓рдЧрднрдЧ 22,850 рд╡рд░्рдЧ рдХिрд▓ोрдоीрдЯрд░ 

  • рд╕ीрдоाрдПँ:

    • рдЙрдд्рддрд░: рдмीрдХाрдиेрд░

    • рдкूрд░्рд╡: рдиाрдЧौрд░ рдФрд░ рдЕрдЬрдоेрд░

    • рджрдХ्рд╖िрдг: рдкाрд▓ी рдФрд░ рдЬाрд▓ोрд░

    • рдкрд╢्рдЪिрдо: рдмाрдб़рдоेрд░ рдФрд░ рдЬैрд╕рд▓рдоेрд░

  • рдЬрд▓рд╡ाрдпु: рдЧ्рд░ीрд╖्рдордХाрд▓ рдоें рддाрдкрдоाрди рд▓рдЧрднрдЧ 45‑48°C рддрдХ рдкрд╣ुँрдЪ рд╕рдХрддा рд╣ै; рд╕рд░्рджिрдпों рдоें рди्рдпूрдирддрдо рддाрдкрдоाрди рд▓рдЧрднрдЧ 5‑6°C рддрдХ рдЧिрд░ рд╕рдХрддा рд╣ै।

  • рднूрднाрдЧ: рдеाрд░ рдорд░ुрд╕्рдерд▓, рдЕрд░ाрд╡рд▓ी рдХी рдкрд╣ाрдб़िрдпों рдХे рдХिрдиाрд░े, рд░ेрдЧिрд╕्рддाрдиी рднाрдЧ; рдЬोрдзрдкुрд░ рдЬिрд▓े рдоें рдоैрджाрдиी рдФрд░ рдЕрд░्рдз‑рдкрд░्рд╡рддीрдп рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рджोрдиों рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ैं।


ЁЯХ░ рдЗрддिрд╣ाрд╕

  • рдЬोрдзрдкुрд░ рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा 1459 рдИ. рдоें рд░ाрд╡ рдЬोрдзा (рдоाрд░рд╡ाрдб़ рдХे рд░ाрдаौрдб़ рд╡ंрд╢) рдж्рд╡ाрд░ा рд╣ुрдИ рдеी।

  • рд╢рд╣рд░ рдХो рдоाрд░рд╡ाрдб़ рд░िрдпाрд╕рдд рдХी рд░ाрдЬрдзाрдиी рдХा рджрд░्рдЬा рдоिрд▓ा, рдФрд░ рдоेрд╣рд░ाрдирдЧрдв़ рдХिрд▓े рдХे рдиिрд░्рдоाрдг рдХे рд╕ाрде рдЗрд╕рдХा рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рдПрд╡ं рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдорд╣рдд्рд╡ рдмрдв़ा।

  • рдпрд╣ाँ рд╕े рдкुрд░ाрдиे рд╡्рдпाрдкाрд░ рдоाрд░्рдЧ рдЧुрдЬрд░рддे рдеे рдЬो рдЧुрдЬрд░ाрдд, рджिрд▓्рд▓ी рдЖрджि рд╕े рдЬुрдб़े рдеे।

  • рдм्рд░िрдЯिрд╢ рдХाрд▓ рдоें рднी рдЬोрдзрдкुрд░ рдПрдХ рдк्рд░рдоुрдЦ рд░ाрдЬрдкूрддाрдиा рд░ाрдЬ्рдп рдеा।


ЁЯСе рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рдПрд╡ं рд╢िрдХ्рд╖ा

(Census 2011 рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░)

рдШрдЯрдХрд╡िрд╡рд░рдг
рдХुрд▓ рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा (рдЬिрд▓ा)3,687,165 рд▓ोрдЧ
рдкुрд░ुрд╖1,923,928 
рдорд╣िрд▓ा1,763,237 
рд▓िंрдЧाрдиुрдкाрддрд▓рдЧрднрдЧ 916 рдорд╣िрд▓ाрдПँ рдк्рд░рддि 1000 рдкुрд░ुрд╖ 
рдмрдЪ्рдЪे (0‑6 рд╡рд░्рд╖)рд▓рдЧрднрдЧ 606,490 
рд╕ाрдХ्рд╖рд░рддा рджрд░ (рдЬिрд▓ा рд╕्рддрд░)рдХुрд▓ 65.94%, рдкुрд░ुрд╖ рд╕ाрдХ्рд╖рд░рддा 78.95%, рдорд╣िрд▓ा рд╕ाрдХ्рд╖рд░рддा 51.83% 
рдирдЧрд░‑рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рд╕ाрдХ्рд╖рд░рддा рджрд░рдЬोрдзрдкुрд░ рдирдЧрд░ (2011) рдоें ≈ 80.3%; рдкुрд░ुрд╖ ~86.95%, рдорд╣िрд▓ा ~73.01% 

ЁЯПЮ рдирджिрдпाँ, рдЭीрд▓ें рдФрд░ рдмांрдз

  • рдоुрдЦ्рдп рдирджिрдпाँ: рд▓ूрдгी рдирджी, рдЬрд╡ाрдИ рдирджी рдЖрджि।

  • рдоुрдЦ्рдп рдЭीрд▓ें: рдХाрдпрд▓ाрдиा рдЭीрд▓, рдЙрдо्рдоेрдж рд╕ाрдЧрд░ рдЭीрд▓, рдмाрд▓рд╕рдоंрдж рдЭीрд▓, рд░ाрдиीрд╕рд░ рддाрд▓ाрдм рдЖрджि।

  • рдмाँрдз‑рдЬрд▓ाрд╢рдп: (рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рдиाрдоों рдХी рд╕ूрдЪी рд╣ो рд╕рдХрддी рд╣ै) рдЬिрд▓े рдоें рд╡िрднिрди्рди рдЫोрдЯे-рдмрдб़े рдЬрд▓ाрд╢рдп рд╣ैं рдЬो рд╕िंрдЪाрдИ, рдЬрд▓ рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдг рдФрд░ рдЬрд▓ рд╕ंрд╕ाрдзрди рдк्рд░рдмंрдзрди рдоें рд╕рд╣ाрдпрдХ рд╣ैं।


ЁЯПЫ рдк्рд░рдоुрдЦ рдкрд░्рдпрдЯрди рд╕्рдерд▓



  1. рдоेрд╣рд░ाрдирдЧрдв़ рдХिрд▓ा (Mehrangarh Fort) – рдЬोрдзрдкुрд░ рдХी рдкрд╣рдЪाрди, рд╡िрд╢ाрд▓ рджिрд╡ाрд░ें, рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ाрд▓рдп рдФрд░ рдк्рд░ाрдЪीрди рд╕्рдеाрдкрдд्рдп рдХрд▓ा।

  2. рдЙрдо्рдоेрдж рднрд╡рди рдкैрд▓ेрд╕ (Umaid Bhawan Palace) – рдорд╣рд▓, рд╣ोрдЯрд▓, рдФрд░ рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ाрд▓рдп рдХे рд░ूрдк рдоें рдк्рд░рд╕िрдж्рдз।

  3. рдЬрд╕рд╡ंрдд рдердб़ा (Jaswant Thada) – рд╕ंрдЧрдорд░рдорд░ рд╕े рдиिрд░्рдоिрдд рд╕्рдоाрд░рдХ।

  4. рдоंрдбोрд░ рдЧाрд░्рдбрди (Mandore Garden) – рдкुрд░ाрдиे рд░ाрдЬрд╢ाрд╣ी рд╕्рдоाрд░рдХ, рдмрдЧीрдЪे рдПрд╡ं рдЫрддрд░िрдпाँ।

  5. рдШंрдЯाрдШрд░ рдФрд░ рд╕рд░рджाрд░ рдоाрд░्рдХेрдЯ – рдкाрд░ंрдкрд░िрдХ рд╣рд╕्рддрд╢िрд▓्рдк, рд╡рд╕्рдд्рд░, рдорд╕ाрд▓ों рдХा рдХेंрдж्рд░।

  6. рдмिрд╢्рдиोрдИ рдЧाँрд╡ – рдмिрд╢्рдиोрдИ рд╕ंрд╕्рдХृрддि, рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдг рдПрд╡ं рдкाрд░рдо्рдкрд░िрдХ рдЬीрд╡рди।

  7. рдХाрдпрд▓ाрдиा рдЭीрд▓ рдФрд░ рддрдЦ्рдд рд╕ाрдЧрд░ рдЭीрд▓ – рдкिрдХрдиिрдХ рд╕्рдерд▓ рдФрд░ рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рд╕ुंрджрд░рддा рдХे рд▓िрдП рдк्рд░рд╕िрдж्рдз।


ЁЯСЧ рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдПрд╡ं рдЖрд░्рдеिрдХ рд╕्рдеिрддि

  • рдЦाрди‑рдкाрди: рдоाрд╡ा рдХрдЪौрд░ी, рдк्рдпाрдЬ рдХी рдХрдЪौрд░ी, рдоिрд░्рдЪी рдмрдб़ा, рдордЦाрдиिрдпा рд▓рд╕्рд╕ी, рдЧрдЯ्рдЯे рдХी рд╕рдм्рдЬी, рджाрд▓‑рдмाрдЯी‑рдЪूрд░рдоा рдЖрджि।

  • рдкрд╣рдиाрд╡ा: рдкुрд░ुрд╖ рдзोрддी‑рдХुрд░्рддा, рд╕ाрдлा‑рдкрдЧрдб़ी, рдорд╣िрд▓ाрдПँ рд░ंрдЧीрди рдШाрдШрд░ा‑рдЪोрд▓ी, рдУрдв़рдиी, рдЪूрдб़िрдпाँ।

  • рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдЙрдж्рдпोрдЧ рдПрд╡ं рд╡्рдпाрдкाрд░‑рдХ्рд╖ेрдд्рд░: рд╣рд╕्рддрд╢िрд▓्рдк (рд░ाрдЬрд╕्рдеाрдиी рд╡рд╕्рдд्рд░, рдЬूрддिрдпाँ, рдмाрд╕्рдХेрдЯрд░ी), рдоाрд░्рдмрд▓ рдПрд╡ं рдкрдд्рдерд░ рдХрдЯाрдИ, рдкрд░्рдпрдЯрди, рдХрдкрдб़ा рдЙрдж्рдпोрдЧ।


ЁЯПв рдк्рд░рдоुрдЦ рд╕ंрд╕्рдеाрди

  • IIT рдЬोрдзрдкुрд░

  • NLU (рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╡िрдзि рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп)

  • рдЪिрдХिрдд्рд╕ा рдПрд╡ं рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рд╕ंрд╕्рдеाрди, рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдЖрджि


ЁЯОЙ рдд्рдпौрд╣ाрд░ рдПрд╡ं рд▓ोрдХ рдиृрдд्рдп

  • рдд्рдпौрд╣ाрд░: рдоाрд░рд╡ाрдб़ рдорд╣ोрдд्рд╕рд╡, рдЧंрдЧौрд░, рддीрдЬ, рд░ाрдЬрд╕्рдеाрдиी рд▓ोрдХ рдд्рдпोрд╣ाрд░ рдЖрджि।

  • рдиृрдд्рдп рдПрд╡ं рд╕ंрдЧीрдд: рдШूрдорд░, рдХाрд▓рдмेрд▓िрдпा, рд▓ोрдХ рд╕ंрдЧीрдд, рдоाрд░рд╡ाрдб़ी рд▓ोрдХрдЧीрдд рдЖрджि।


ЁЯФН рд░ोрдЪрдХ рддрде्рдп

  • рдЬोрдзрдкुрд░ рдЬिрд▓े рдХी рдЖрдмाрджी рд▓рдЧрднрдЧ 36.87 рд▓ाрдЦ (2011) рд╣ै। рдФрд╕рдд рд╕ाрдХ्рд╖рд░рддा рджрд░ рдЬिрд▓ा рд╕्рддрд░ рдкрд░ 65.94% рд╣ै, рдХिрди्рддु рдирдЧрд░ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдпрд╣ рдЕрдзिрдХ рд╣ै। 

  • рдЬिрд▓ा рдХा рд▓िंрдЧाрдиुрдкाрдд: рд▓рдЧрднрдЧ 916 рдорд╣िрд▓ाрдПँ рдк्рд░рддि 1000 рдкुрд░ुрд╖। 


✅ рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖



рдЬोрдзрдкुрд░ рдЬिрд▓ा рд╕िрд░्рдл рдПрдХ рдРрддिрд╣ाрд╕िрдХ рдирдЧрд░ рдирд╣ीं рд╣ै, рдмрд▓्рдХि рдпрд╣ рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдзрд░ोрд╣рд░, рд╢िрдХ्рд╖ा, рд▓ोрдХ рдХрд▓ा рдФрд░ рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рдХी рд╡िрд╡िрдзрддा рдХा рдЬीрд╡ंрдд рдЙрджाрд╣рд░рдг рд╣ै। рдЬрд╣ाँ рдПрдХ рдУрд░ рдоेрд╣рд░ाрдирдЧрдв़ рдФрд░ рдЙрдо्рдоेрдж рднрд╡рди рдЬैрд╕ी рднрд╡्рдп рдЗрдоाрд░рддें рд╣ैं, рд╡рд╣ीं рджूрд╕рд░ी рдУрд░ рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдХी рдЬीрд╡рдирд╢ैрд▓ी, рдмोрд▓िрдпाँ, рдд्рдпोрд╣ाрд░ рдФрд░ рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдЬिрд▓े рдХो рдФрд░ рд╕рдоृрдж्рдз рдмрдиाрддी рд╣ै। рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рдПрд╡ं рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рд╕ुрдзाрд░ рдиे рдЬोрдзрдкुрд░ рдХो рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдХे рдЙрди рдЬिрд▓ों рдоें рд▓ाрдпा рд╣ै рдЬрд╣ाँ рд╡िрдХाрд╕ рд╕ंрддुрд▓िрдд рд░ूрдк рд╕े рд╣ो рд░рд╣ा рд╣ै।

ЁЯМЮ рдЬोрдзрдкुрд░ рдЬिрд▓ा рджрд░्рд╢рди

рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдХी рд╕ंрдкूрд░्рдг рдЬाрдирдХाрд░ी рдХा рднंрдбाрд░