ЁЯМД рд╕िрд░ोрд╣ी рдЬिрд▓ा рджрд░्рд╢рди – рдоाрдЙंрдЯ рдЖрдмू рдХी рдаंрдбी рдкांрд╡ рдХी рдзрд░рддी
ЁЯУН рдкрд░िрдЪрдп рдПрд╡ं рднौрдЧोрд▓िрдХ рд╕्рдеिрддि
рд╕िрд░ोрд╣ी рдЬिрд▓ा рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдХे рджрдХ्рд╖िрдг‑рдкрд╢्рдЪिрдо рднाрдЧ рдоें рд╕्рдеिрдд рд╣ै। рдпрд╣ рдоाрдЙंрдЯ рдЖрдмू рд╣िрд▓ рд╕्рдЯेрд╢рди, рджेрд▓рд╡ाрдб़ा рдХे рдЬैрди рдоंрджिрд░ рдФрд░ рдЕрдЪрд▓рдЧрдв़ рдХिрд▓े рдХे рдХाрд░рдг рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рд╣ै। рд╕िрд░ोрд╣ी, рдЕрд░ाрд╡рд▓ी рдкрд░्рд╡рддрдоाрд▓ा рдХी рддрд▓рд╣рдЯी рдоें рдмрд╕ा рд╣ै рдФрд░ рдпрд╣ाँ рдХी рдЬрд▓рд╡ाрдпु, рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдмрд╣ुрдд рд╕рдоृрдж्рдз рд╣ै।
-
рдЕрдХ्рд╖ांрд╢‑рджेрд╢ांрддрд░: 24.88° N, 72.86° E
-
рдХुрд▓ рдХ्рд╖ेрдд्рд░рдлрд▓: рд▓рдЧрднрдЧ 5,136 рд╡рд░्рдЧ рдХि॰рдоी॰
-
рд╕ीрдоाрдПँ:
-
рдЙрдд्рддрд░: рдкाрд▓ी рдЬिрд▓ा
-
рджрдХ्рд╖िрдг: рдЧुрдЬрд░ाрдд рд░ाрдЬ्рдп
-
рдкूрд░्рд╡: рдЙрджрдпрдкुрд░ рдЬिрд▓ा
-
рдкрд╢्рдЪिрдо: рдЬाрд▓ोрд░ рдЬिрд▓ा
-
-
рдЬрд▓рд╡ाрдпु:
-
рдЧрд░्рдоिрдпों рдоें рдКँрдЪाрдИ рд╡ाрд▓े рдЗрд▓ाрдХों рдоें рддाрдкрдоाрди рд▓рдЧрднрдЧ 35°C рддрдХ
-
рд╕рд░्рджिрдпों рдоें рддाрдкрдоाрди 2‑3°C рддрдХ рдЧिрд░ рд╕рдХрддा рд╣ै, рд╡िрд╢ेрд╖рдХрд░ рдоाрдЙंрдЯ рдЖрдмू рдоें
-
рдЕрдзिрдХांрд╢ рд╡рд░्рд╖ा рдоाрдЙंрдЯ рдЖрдмू рдФрд░ рдЖрд╕рдкाрд╕ рдХे рдкрд╣ाрдб़ी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рд╣ोрддी рд╣ै
-
-
рднूрднाрдЧ: рдЕрд░ाрд╡рд▓ी рдХी рдкрд╣ाрдб़िрдпाँ, рдкрдаाрд░, рдЭрд░рдиे рдФрд░ рд╣िрд▓ рд╕्рдЯेрд╢рди рдоाрдЙंрдЯ рдЖрдмू рд╕рд╣िрдд рд╡рди рдХ्рд╖ेрдд्рд░
ЁЯПЫ️ рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдПрд╡ं рдк्рд░рд╢ाрд╕рдиिрдХ рдкृрд╖्рдарднूрдоि
-
рдк्рд░ाрдЪीрди рдиाрдо: рд╢िрд╡рдкुрд░ी, рдЪрди्рдж्рд░ाрд╡рддी, рдЕрд░्рдпुрджांрдЪрд▓
-
рд╕्рдеाрдкрдиा: рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै рдХि рд╕рд╣рд╕рдорд▓ рдЪौрд╣ाрди рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдИ.425 рдоें рд╕िрд░ोрд╣ी рдирдЧрд░ рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд рд╣ुрдИ рдеी
-
рд╢ाрд╕рдХ рд╡ंрд╢:
-
рдк्рд░ाрд░ंрдн рдоें рдкрд░рдоाрд░ рд╡ंрд╢, рдЪрди्рдж्рд░ाрд╡рддी рдХा рдХेंрдж्рд░
-
рдмाрдж рдоें рджेрд╡рдб़ा рдЪौрд╣ाрди рд╡ंрд╢ (рд▓ुрдо्рдмा рдЪौрд╣ाрди рдж्рд╡ाрд░ा)
-
-
рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рддिрдеिрдпाँ:
-
1823: рд╢िрд╡рд╕िंрд╣ рджेрд╡рдб़ा рдиे рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХे рд╕ाрде рд╕рд╣ाрдпрдХ рд╕ंрдзि рдХी
-
1950: рджेрд▓рд╡ाрдб़ा рд╡ рдЖрдмूрд░ोрдб рдЧुрдЬрд░ाрдд рдоें рд╡िрд▓рдп
-
1956: рдкुрдиः рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдоें рд╢ाрдоिрд▓
-
ЁЯМД рднौрдЧोрд▓िрдХ рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдПँ
-
рд╢ुрднंрдХрд░ (District Emblem/Mascot‑рдЙрдкाрдзि): рдЬंрдЧрд▓ी рдоुрд░्рдЧा
-
рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд░ाрдЬрдоाрд░्рдЧ: NH‑27, NH‑62, NH‑168 рд╕े рдЬुрдб़ा, рдЬिрд╕рд╕े рд╕ंрдкрд░्рдХ рдЕрдЪ्рдЫा рд╣ै
-
рдирджिрдпाँ: рдЬрд╡ाрдИ рдирджी, рдкрд╢्рдЪिрдоी рдмрдиाрд╕ рдирджी (рдЙрдж्рдЧрдо рдирдпा рд╕ाрдирд╡рд░ा)
-
рдкрд░्рд╡рддीрдп рдФрд░ рдкрдаाрд░ी рдХ्рд╖ेрдд्рд░:
-
рдЧुрд░ुрд╢िрдЦрд░ (1722 рдоीрдЯрд░) – рдЕрд░ाрд╡рд▓ी рдХी рд╕рд░्рд╡ोрдЪ्рдЪ рдЪोрдЯी
-
рд╕ेрд░ рдкрдаाрд░ (1597 рдоीрдЯрд░)
-
рдЙрдб़िрдпा рдкрдаाрд░ (1360 рдоीрдЯрд░)
-
рдЖрдмू рдХा рдкрдаाрд░ (1295 рдоीрдЯрд░)
-
ЁЯЫХ рдзाрд░्рдоिрдХ рд╕्рдеाрдПँ
рдЬैрди рдоंрджिрд░ (рджेрд▓рд╡ाрдб़ा)
-
рд╡िрдорд▓ рд╡рд╕рд╣ी рдоंрджिрд░ (1031 рдИ.): рдЖрджिрдиाрде рдХो рд╕рдорд░्рдкिрдд, рдРрддिрд╣ाрд╕िрдХ рд╡ाрд╕्рддुрдХрд▓ा
-
рд▓ूрдг рд╡рд╕рд╣ी рдоंрджिрд░: рдиेрдоिрдиाрде рдХो рд╕рдорд░्рдкिрдд, рд╡ाрд╕्рддुрдкाрд▓‑рддेрдЬрдкाрд▓ рдХी рд╢ैрд▓ी
-
рднीрдоाрд╢ाрд╣ рдоंрджिрд░: рдЖрджिрдиाрде рдХो рд╕рдорд░्рдкिрдд, рдкीрддрд▓ рдХी рдоूрд░्рддि
рдЕрди्рдп рдзाрд░्рдоिрдХ рд╕्рдерд▓
-
рдЕрд░्рдмुрджा рджेрд╡ी рдоंрджिрд░ (“рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдХी рд╡ैрд╖्рдгो рджेрд╡ी”)
-
рдХुрдЖंрд░ी рдХрди्рдпा рдоंрджिрд░
-
рддिрд░ुрдкрддि рдмाрд▓ाрдЬी рдзाрдо
-
рд╕ूрд░्рдп рдоंрджिрд░ (рд╡рд░рдоाрдг), 8рд╡ीं‑9рд╡ीं рд╢рддाрдм्рджी рдХा рд╕्рдоाрд░рдХ
ЁЯП░ рджुрд░्рдЧ рдФрд░ рдорд╣рд▓
-
рдЕрдЪрд▓рдЧрдв़ рджुрд░्рдЧ: 9рд╡ीं рд╕рджी рдоें рдкрд░рдоाрд░ рд░ाрдЬाрдУं рдиे рдиिрд░्рдоाрдг рдХिрдпा, рдмाрдж рдоें рдорд╣ाрд░ाрдгा рдХुंрднा рдж्рд╡ाрд░ा рдкुрдирд░्рдиिрд░्рдоिрдд
-
рдмрд╕ंрддрдЧрдв़ рджुрд░्рдЧ, рдХेрд╕рд░ рдиिрд╡ाрд╕ рдорд╣рд▓, рд╕्рд╡рд░ूрдк рдиिрд╡ाрд╕ рдорд╣рд▓ рдЖрджि рд╕्рдеाрдкрдд्рдп рдзрд░ोрд╣рд░ें
ЁЯМ┐ рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рдЖрдХрд░्рд╖рдг
-
рдоाрдЙंрдЯ рдЖрдмू: рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдХा рдПрдХрдоाрдд्рд░ рд╣िрд▓ рд╕्рдЯेрд╢рди, рд╣рд░िрдпाрд▓ी, рдЭрд░рдиे, рд╢ांрдд рд╡ाрддाрд╡рд░рдг
-
рдирдХ्рдХी рдЭीрд▓, рдЯॉрдб рд░ॉрдХ, рдирди рд░ॉрдХ – рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рджृрд╢्рдпाрд╡рд▓ी рдХे рд▓िрдП рдк्рд░рд╕िрдж्рдз
-
рдоाрдЙंрдЯ рдЖрдмू рд╡рди्рдпрдЬीрд╡ рдЕрднрдпाрд░рдг्рдп (1960): рдЬंрдЧрд▓ी рдоुрд░्рдЧे рддрдеा рд╡िрд╡िрдз рдЬीрд╡‑рдкрдХ्рд╖ी
ЁЯкХ рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рд╡िрд░ाрд╕рдд
-
рд▓ोрдХрдЧीрдд: рдвोрд▓ा‑рдоाрд░ू, рдк्рд░ेрдо рдХрд╣ाрдиी рдХी рд▓ोрдХрдХрдеा
-
рд▓ोрдХрдиृрдд्рдп: рд╡ाрд▓рд░ рдиृрдд्рдп (рдЧрд░ाрд╕िрдпा рдЬрдирдЬाрддि)
-
рдоेрд▓े: рд╕ाрд░рдгेрд╢्рд╡рд░ рдкрд╢ु рдоेрд▓ा, рдЧौрддрдоेрд╢्рд╡рд░ рдмाрдмा рдХा рдоेрд▓ा, рдЧ्рд░ीрд╖्рдо рд╢рд░рдж рдорд╣ोрдд्рд╕рд╡
ЁЯСд рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рд╡ рд╕ाрдХ्рд╖рд░рддा (Census 2011 рд╕े рдирд╡ीрди рдЕрдиुрдоाрди рд╕рд╣िрдд)
-
рдХुрд▓ рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा (рдЕрдиुрдоाрди 2025‑26): рд▓рдЧрднрдЧ 12.47 рд▓ाрдЦ
-
рд╕ाрдХ्рд╖рд░рддा рджрд░: рд▓рдЧрднрдЧ 55.25% рдХुрд▓, рдкुрд░ुрд╖ ~ 69.98%, рдорд╣िрд▓ा ~ 39.73%
-
рд╢рд╣рд░ी рд╕ाрдХ्рд╖рд░рддा (~79%) рдФрд░ рдЧ्рд░ाрдоीрдг рд╕ाрдХ्рд╖рд░рддा (~49%) рдоें рдмрдб़ा рдЕंрддрд░ рдоौрдЬूрдж рд╣ै
-
рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдд рдЬाрддि (SC): рд▓рдЧрднрдЧ 2,01,863 (≈19.5%), рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдд рдЬрдирдЬाрддि (ST): рд▓рдЧрднрдЧ 2,92,470 (≈28.2%)
-
Sirohi рд╢рд╣рд░ рдХी рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा (2011): ~39,229 рд▓ोрдЧ, рд╕ाрдХ्рд╖рд░рддा ~79.21%
ЁЯТ░ рдЖрд░्рдеिрдХ рдЧрддिрд╡िрдзिрдпाँ
-
рдХृрд╖ि: рдЪीрдХू, рд╕ौंрдл, рдлрд▓‑рдлрд╕рд▓ों рдХा рдЙрдд्рдкाрджрди
-
рдЦрдиिрдЬ: рдЯंрдЧрд╕्рдЯрди, рдоाрд░्рдмрд▓, рдкрдд्рдерд░ рд╕ंрдмंрдзिрдд рдЙрдж्рдпोрдЧ
-
рдкрд░्рдпрдЯрди: рдоाрдЙंрдЯ рдЖрдмू, рджेрд▓рд╡ाрдб़ा рдоंрджिрд░, рдЭीрд▓‑рдЭрд░рдиे рдЖрджि
ЁЯзСЁЯФм рдк्рд░рдоुрдЦ рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рд╡ рд╕ंрд╕्рдеाрдПँ
-
рд╕्рдеाрдиीрдп рд╡िрдж्рд╡ाрди, рд╕рдоाрдЬрд╕ेрд╡ी, рдЬैрди рдоंрджिрд░ों рдХे рдкुрдЬाрд░ी
-
рдоाрдЙंрдЯ рдЖрдмू рдоें рдЦрдЧोрд▓ीрдп рд╡ेрдзрд╢ाрд▓ा (Observatory) рднी рд╣ै
-
рд╣рд╕्рддрд╢िрд▓्рдк рдПрд╡ं рд▓ोрдХ рдХрд▓ा рд╕े рдЬुрдб़े рдХрд▓ाрдХाрд░
✅ рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖
рд╕िрд░ोрд╣ी рдЬिрд▓ा рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдХा рдПрдХ рдРрд╕ा рдк्рд░рджेрд╢ рд╣ै рдЬрд╣ाँ рд╢ांрддि, рдзрд░्рдо, рдк्рд░рдХृрддि, рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдФрд░ рд╕ंрд╕्рдХृрддि рд╕рднी рдоिрд▓рддे рд╣ैं।
рдоाрдЙंрдЯ рдЖрдмू рдХी рдаंрдбी рд╣рд╡ाрдПँ, рджेрд▓рд╡ाрдб़ा рдоंрджिрд░ों рдХी рдУрдо‑рдз्рд╡рдиि, рдЕрдЪрд▓рдЧрдв़ рдХे рдХिрд▓े рдХी рдЧूँрдЬ, рдФрд░ рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा‑рд╕ाрдХ्рд╖рд░рддा рдХी рдЪुрдиौрддिрдпाँ рд╕рдм рдоिрд▓рдХрд░ рд╕िрд░ोрд╣ी рдХो рд╡िрд╢ेрд╖ рдмрдиाрддे рд╣ैं।
рдпрд╣ рдЬिрд▓ा рд╕िрд░्рдл рдкрд░्рдпрдЯрди рдХे рд▓िрдП рд╣ी рдирд╣ीं, рдмрд▓्рдХि рдЕрдз्рдпрдпрди, рдЖрдд्рдо‑рдЪिंрддрди рдФрд░ рдЕрдиुрднрд╡ рдХी рдЬрдЧрд╣ рд╣ै।